Κινηματογράφος: «Το κόκκινο βιολί» (1998)

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΟΛΙ

«THE RED VIOLIN»

    Η παράξενη ιστορία ενός ξεχωριστού βιολιού, της «τελειότερης ακουστικής μηχανής» που κατασκευάστηκε ποτέ, μα συνοδεύεται από μια επώδυνη κατάρα, μας ταξιδεύει από την Ιταλία του ύστερου Μπαρόκ μέχρι το σημερινό Μόντρεαλ, με ενδιάμεσους σταθμούς τη μετεπαναστατική Γαλλία, τη βικτωριανή Αγγλία και τη μαοϊκή Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης. Δύο κεντρικές υποπλοκές αλληλοπλέκονται και περιβάλλουν ταυτοχρόνως αυτή την καλειδοσκοπική αφήγηση: η επεισοδιακή δημοπρασία του πολύτιμου βιολιού στο παρόν και η πρόγνωση των μελλούμενων από μία ταρομάντη υπηρέτρια προς τη σύζυγο (την Άννα) ενός διάσημου Ιταλού κατασκευαστή μουσικών οργάνων (του Μπουσότι) το 1681 – μία πρόγνωση που δεν αφορά τελικά την ίδια, αλλά το βιολί που κατασκεύασε και της αφιέρωσε ο αγαπημένος της κατά τη διάρκεια της μοιραίας εγκυμοσύνης της…

    Πολυεπίπεδη και ατμοσφαιρική ταινία καναδικής παραγωγής, γυρισμένη σε πέντε γλώσσες (αγγλικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, κινεζικά), εκτυλισσόμενη σε πέντε χώρες και τέσσερις αιώνες, με υψηλές αξίες παραγωγής. Η πετυχημένη ανασύσταση εποχής και η υποβλητική ορχηστρική μουσική επένδυση, καλλιτεχνική διεύθυνση και φωτογραφία, με τα πανέμορφα καδραρίσματα, την ευκίνητη κάμερα, τις ευφάνταστες γωνίες λήψης και τα ζεστά, αλλα γήινα και σκοτεινά χρώματα που παραπέμπουν στο σινεμά του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, ζωντανεύουν κομψά ένα σενάριο γερά στηριγμένο σε μεταμοντέρνα τρικ (μη-γραμμική αφήγηση, κατακερματισμένη πλοκή, πολλαπλές οπτικές γωνίες επί των ίδιων γεγονότων). Η ενδιαφέρουσα ίντριγκα και η πετυχημένη οικοδόμηση του σασπένς προς το φινάλε οικοδομούν μία σφιχτή πλοκή με έξυπνη δομή, στο πλαίσιο μία φιλόδοξης διήγησης με ποικιλία χαρακτήρων, συναισθημάτων και τοποθεσιών – πραγματικά, ένα αφηγηματικό μωσαϊκό που περιέχει κάθε δυνατό υλικό σε τέλεια ισορροπία, υποβοηθούμενο από το πλήρως αποτελεσματικό μοντάζ και τις πολύ καλές ερμηνείες.

    Σε πρώτο πλάνο έχουμε μία μικρή διατριβή επάνω στον πόθο για την τελειότητα και το ανέφικτο αυτής, ως πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης – η υπέρτατη οντολογική αντινομία στη βάση κάθε υπαρξιακού άγχους, ενσαρκωνόμενη στον πόθο για μια γυναίκα, για την καλλιτεχνική αρτιότητα ή, φυσικά, για το ίδιο το πολύτιμο αντικείμενο του τίτλου. Η αιώνια σκιά της εν λόγω αντινομίας, αρχικά πυροδοτούμενη από τον θάνατο της Άννας, πραγματώνεται στην αθάνατη κατάρα του Κόκκινου Βιολιού. Σε δεύτερο επίπεδο, το βιολί, αυτός ο «τέλειος γάμος επιστήμης και ομορφιάς» ο (κυριολεκτικά) βαμμένος με αίμα, δεν είναι παρά το απόλυτο σύμβολο της διανόησης στον νεωτερικό κόσμο: από τα σπάργανα του τελευταίου στην εποχή του Μπαρόκ, όταν ακόμα αστρολόγοι και τσαρλατάνοι συμβούλευαν τους ισχυρούς, αλλά οι πλούσιοι τεχνίτες και βιοτέχνες είχαν αρχίσει να αποκτούν πλούτο και επιρροή, περνώντας μέσα από τη γέννηση της νεωτερικότητας στη Γαλλία της Επανάστασης και της ανερχόμενης αστικής τάξης (όπως ενσαρκώνεται στον Πουσέν, ο οποίος αποτιμά την τέχνη σε χρήμα και ζητά να πέσει το κεφάλι του βασιλιά) που ισοπεδώνει τα υπολείμματα του προνεωτερικού κόσμου (συμβολιζόμενου από το μοναστήρι που φυλούσε ως τώρα το Κόκκινο Βιολί), τη βυρωνική «παθιασμένη τέχνη» του 19ου αιώνα και της παρακμάζουσας αριστοκρατίας, τη λογοκρισία της διανόησης στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», μέχρι την πλήρη εμπορευματοποίηση στον σύγχρονο καπιταλισμό.

    Ένα βασικό μειονέκτημα του φιλμ είναι ο μικρός χρόνος που – αναγκαστικά – δίνεται για την ανάπτυξη του κάθε χαρακτήρα. Σχεδόν σαν αντιστάθμισμα αυτού του αναπόφευκτου ελαττώματος, το ίδιο το Κόκκινο Βιολί αποκτά περίπου ανθρώπινη διάσταση, γίνεται το ίδιο ο ενεργός πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, έχοντας ακόμα και το δικό του μουσικό λάιτ μοτίφ, χάρη στον στενό του σύνδεσμο με την Άννα και την περιβάλλουσα υποπλοκή της ταρομαντείας πριν τη γέννα. Ακόμα κι έτσι, η ίντριγκα της παροντικής δημοπρασίας, με τον Σάμιουελ Τζάκσον να υποδύεται τον εμμονικό και δολοπλόκο εκτιμητή Μόριτς, είναι αυτή στην οποία αφιερώνεται ο περισσότερος χρόνος – μάλλον για λόγους εμπορικότητας – και επομένως γίνεται η μεγαλύτερη εμβάθυνση στους χαρακτήρες, χωρίς να αλλάζει η συνολική εικόνα. Το γεγονός αυτό, συν ορισμένα σχεδόν καρτουνίστικα κλισέ στην απόδοση του σεναρίου (κυρίως στα επεισόδια της βικτωριανής Αγγλίας και της μαοϊκής Κίνας), εμποδίζουν το Κόκκινο βιολί να εκτιναχθεί στη σφαίρα του σινεμά υψηλής κλάσης.

    Το φιλμ απέσπασε δεκάδες βραβεία κατά τη διετία 1998 – ’99 και έδωσε σημαντική ώθηση στην καριέρα του μουσικοσυνθέτη του, ο οποίος τότε βραβεύτηκε με Όσκαρ. Ο χρόνος, ωστόσο, μοιάζει να έχει αφαιρέσει μέρος της δυναμικής που πρέπει να είχε το εγχείρημα σε πρώτη προβολή.